27 stycznia obchodzony jest na świecie Międzynarodowy Dzień Pamięci o Ofiarach Holokaustu (International Day of Commemoration in Memory of the Victims of the Holocaust) Święto to uchwalone zostało w dniu 1 listopada 2005 roku przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w celu uczczenia pamięci ofiar pochodzenia żydowskiego, pomordowanych w czasie II wojny światowej przez nazistowskie Niemcy. Zgromadzenie Ogólne wezwało do przedsięwzięcia środków mobilizujących narody, aby podtrzymać pamięć i edukację na temat Holokaustu, by ten czas był dla wszystkich ludzi przestrogą przed nienawiścią, rasizmem i uprzedzeniami.
Holokaust odbywał się także na ulicach Bochni, głównie na terenie getta zlokalizowanego w północnej części miasta, które istniało od marca 1941 r. do 4 września 1943 r.
27 stycznia 2018 r. o godzinie 11.00 przedstawiciele Stowarzyszenia Bochniaków i Miłośników Ziemi Bocheńskiej zapalili znicze pod Pomnikiem Ofiar Holokaustu z Bochni i Okolicy u zbiegu ulicy Niecałej i Solnej Góry.
W tym rejonie, w czasie ostatniej akcji eksterminacyjnej 1-4 września 1943 r. Niemcy zastrzelili i spalili ok.1200 Żydów. Pozostałych wywieźli do KL Auschwitz i ogłosili, że Bochnia wolna jest od Żydów. Stos płonął trzy dni, a dym z niego zasnuł niebo nad Bochnią.
Należy przypomnieć, że prześladowania żydowskiej ludności na terenie Generalnej Guberni rozpoczęły się 1 grudnia 1939 r. od nakazu noszenia na rękawach białych opasek z niebieską gwiazdą Dawida. Od października 1939 r. Żydzi objęci byli przymusem pracy, kontrybucjami i konfiskatami, następnie zakazem używania w miejscach publicznych języka hebrajskiego i żydowskiego oraz korzystania ze środków komunikacji publicznej. Od lutego 1941 r. wprowadzono obowiązek zamieszkiwania w wydzielonych dzielnicach miasta tzw. gettach. W 1942 r. zamknięto w Bochni wszystkie żydowskie domu modlitwy, wprowadzono kontrolę korespondencji, przymus meldowania.
Getto w Bochni (Żydowska Dzielnica Mieszkaniowa) powstało w połowie marca 1941 r. Liczyło 4800 mieszkańców, na wiosnę 1942 – 7371, w lecie 1942 ok. 8000 mieszkańców. Ogrodzone płotem z desek i drutu kolczastego pilnowane było przez policję żydowską. Instytucją nadrzędną w getcie była, pozostająca na usługach Niemców, Rada Żydowska (JUDENRAT), prowadząca ewidencję Żydów, sprawy administracyjne, opłacająca nakładane na getto kontrybucje. Podlegała jej policja żydowska (ORDNUNGDIENST – skrót OD).
Mimo stałego mordowania Żydów i wywożenia transportami do obozów śmierci (Bełżec, potem Auschwitz), i obozów pracy (Szebnie, Płaszów) liczba ludności w getcie utrzymywała się, a nawet wzrastała w związku z likwidowaniem w okolicy (Wiśnicz, Mielec) mniejszych gett i przywożeniem stamtąd Żydów do getta w Bochni. W przeładowanym getcie panowały straszliwe warunki bytowania (zdrowotne i higienicze).
Z inicjatywy bocheńskiego Żyda Salomona Greiwera utworzone zostały warsztaty miejskie, dzięki czemu bocheńskie getto przetrwało najdłużej w Małopolsce, do chwili rozstrzelania Greiwera i jego rodziny. W 1942 i 1943 r. Niemcy przeprowadzili na terenie getta (co najmniej) trzy wielkie akcje eksterminacyjne:
AKCJA I. 25 sierpnia 1943 r. na terenie koszar przy ul. Wołowej (obecnie Wojska Polskiego) Niemcy zgromadzili 2000-3000 Żydów. Nieposiadających zaświadczeń o zatrudnieniu wywieźli dwoma pociągami do obozu zagłady w Bełżcu. Niezdolnych do transportu (400-500 starców, kobiety i dzieci) Niemcy przewieźli do lasu w Baczkowie, na skraju Puszczy Niepołomickiej i tam rozstrzelali.
AKCJA II. 10-12 listopada 1942 r. wywieziono do obozu zagłady w Bełżcu 500-1000 Żydów, do obozu pracy w Płaszowie ok. 1000 Żydów. Zastrzelono ok. 70 Żydów ukrywających się na terenie getta. 21 dzieci z sierocińca przy ul. Św. Leonarda 2 zastrzelono w łóżkach, a na cmentarzu żydowskim na Krzęczkowie 21 Żydów z Wiśnicza. Po tej akcji podzielono getto na getto A (zdolnych do pracy) i getto B (niezdolnych).
AKCJA III. 1 września 1943 r. na placu apelowym przy ul. Kowalskiej Niemcy zastrzelili ok. 1000 Żydów. W dniach 2-4 września 1943 r. wywieźli z getta A 1560 Żydów do obozu pracy w Szebni, a ok. 3000 Żydów do KL Auschwitz. 200 ukrywqających się Żydów i Żydówek spędzono w ró Solnej Góry (za zakrętem) i rozstrzalano. Zwłoki zastrzelonym przy ul. Kowalskiej i Solnej Góry ułożono na stosie przy ul. Solna Góra – Boczna. Po tej akcji ogłosili, że Bochnia wolna jest od Żydów.
W latach okupacji niemieckiej mordowano schwytanych Żydów i Żydówki na cmentarzu na Krzęczkowie, na cmentarzu komunalnym przy ul. Orackiej i na ulicach miasta.
W 2005 r. odsłonięty został w Bochni Pomnik Ofiar Holokaustu z Bochni i Okolic ufundowany przez Stowarzyszenie Bochniaków w Izraelu i panie Rachel Kollender i Miriam Romm. Przedstawia on przełamane na pół, zniszczone i zryte pazurami kamienne tablice z Dziesięciorgiem Przykazań. Autorka pomnika znana w świecie rzeźbiarka Yael Artsi z Izraela w ten sposób przedstawiła destrukcję zasad moralnych w czasie Holokaustu. Pomnik zlokalizowany został w rejonie miejsca w którym, podczas ostatnie akcji eksterminacyjnej w bocheńskim getcie spalono ok.1200 zamordowanych w Bochni Żydów.
7 września 2015 r. staraniem Stowarzyszenia Bochniaków, władz samorządowych Bochni i Stowarzyszenia Bochniaków w Izraelu dokonano uroczystego otwarcia w Bochni Żydowskiej Trasy Pamięci, biegnącej wzdłuż ulic na terenie dawnego getta. W czasie otwarcia Żydowskiej Trasy Pamięci w Bochni pod tym pomnikiem w czasie ekumenicznego nabożeństwa modlili się: ks. Biskup Leszek Leszkiewicz (wówczas bocheński proboszcz) pastor ks. Roman Pracki, rabin Avi Baumol przedstawiciel Naczelnego Rabina Polski i rabin Benek Landau z Izraela, który przeżył bocheński Holokaust.
Żydowska Trasa Pamięci na której zamontowano 15 tablic informacyjnych ze zdjęciami na błękitnym tle jest licznie odwiedzana przez mieszkańców, Bochni, pielgrzymów i turystów.
Zachęcamy mieszkańców Bochni do odwiedzenia Żydowskiej Trasy Pamięci i zapalenia zniczy pod tym pomnikiem.
Opr. S.K.
P.S.
W Muzeum Więzienia Pawiak w Warszawie otwarto w dniu 26.01.2018 r., wystawę HISTORIA I ZAGŁADA BOCHEŃSKICH ŻYDÓW zorganizowaną staraniem Stowarzyszenia Bochniaków i Miłośników Ziemi Bocheńskiej i Archiwum Narodowego w Krakowie Oddział w Bochni, która prezentowana była w Domu Bochniaków w 2015 r. cz.I: Żyli wśród nas, cz. 2:Getto w Bochni. Wystawa czynna będzie do końca lutego 2018 r. Muzeum Więzienia Pawiak.
