Weekend z zabytkami Powiatu Bocheńskiego i w jej ramach spacer Żydowską Trasą Pamięci stał się również okazją do prezentacji tablicy donacyjnej umieszczonej w obrębie Pomnika Ofiar Holokaustu zlokalizowanego u zbiegu ulic: Niecałej i Solna Góra. Tablicę ufundowały rodziny Żydów bocheńskich i brzeskich skupionych w Stowarzyszeniu Żydów Bocheńskich i Brzeskich działającym w Izraelu. Oprawę kamienną tablicy sfinansowano ze środków Gminy Miasta Bochnia.
Podczas uroczystości, podziękowania złożyła p. Rachel Kollender – prezes Stowarzyszenia. Do Bochni przybyła wraz z mężem, który odmówił modlitwę za zmarłych. Podczas uroczystości był obecny Adam Korta – starosta bocheński, który powiedział:
Stanisław Mróz odczytał adres przygotowany na tę okoliczność przez p. Miriam Romm.
Zarząd Główny Stowarzyszenia Bochniaków pragnie wyrazić podziękowanie władzom Miasta Bochni za aktywną pomoc w zrealizowaniu tych przedsięwzięć, których finał mógł odbyć się w ramach Weekendu z zabytkami.
Poniżej przemówienie p. Rachel Kollender:
Our dear and loyal friends in Bochnia,
As a result of misfortune, my nation was sent to exile, 2000 years ago. They spread all over the world and so my grandparents and my parents were born here, in Poland. I was born in Israel, but my chronological roots are here, in Poland. As a child I breathed Polish legends, I read the elementarz, and listened to Polish songs. Bochnia was the paradise of my mother’s childhood, but the abyss of her maturity. She and her mother survived the Holocaust, but unfortunately did not live to participate here at this exciting moment.
As Wisława Szymborska says in her first printed poem – „I am looking for words that will clearly express all that happened, I search helplessly, but can’t find.” In another poem she looks back curiously, sadly, in anger, in horror, but also with hope.
I think that here, in Bochnia, a new era of hope and optimism has been established, walking step by step commemorating the past. Mrs. Miriam Romm, who is absent today, the staff of the municipality, the mayor, the Dom Bochniaków, the management and employees. We are thankful to all of you and appreciate all that you have done. We are thankful also to dr. Zawidzka, who symbolizes for me the tie between past, present and future. She has dedicated a lot of energy during many years, together with late Mr. Gawąd, preserving the eternal grave stones for the next generation as evidences of a noble, proud Jewish community.
Thanks to all of you for taking this very meaningful and impressive initiative – remembering the past and looking forward with hope and love.
Thank you.
Rachel Kollender, 8.9.2019
Adres p. Miriam Romm:
Szanowny Burmistrzu, Panie Stefanie Kolawiński, Szanowna Prezes Stowarzyszenia Bochniaków, Pani Zofio Sitko i drodzy goście!
Dla mnie osobiście i, jak wierzę, dla wszystkich Żydów i mieszkańców Bochni, oraz dla ludzi odwiedzających to miasto, to miejsce wokół którego jesteśmy dzisiaj zebrani jest i będzie odbierane jako niesłychane osiągnięcie, jakby spełnienie marzeń.
Bochnię odwiedziłam po raz pierwszy w 2003 roku w poszukiwaniu wiadomości o moich najbliższych – rodzinie Grajowerów, którzy zginęli w Holokauście. Byłam pod ogromnym wrażeniem wiedzy pracowników miejscowego Archiwum, którzy z taką troską podchodzą do zebranych informacji o roli Żydów w historii Bochni oraz ich losie w trakcie Holokaustu.
Ówcześnie nie było w mieście śladu spuścizny po społeczności żydowskiej, jej instytucjach czy wydarzeniach z nią związanych. Nie było też żadnej wzmianki o słynnym Getcie bocheńskim. Też na elewacji banku PKO przy ul. Trudnej 13 nie było informacji o tym, że ten budynek był imponującą synagogą użytkowaną przez gminę żydowską z końcem lat 1930-tych.
Udaliśmy się więc z Panią Joanną Potasz, ówczesną dyrektorką Archiwum bocheńskiego, do ówczesnego burmistrza Wojciecha Cholewy, na długie spotkanie w sprawie kwestii żydowskiej. Dzięki zaangażowaniu Pana Burmistrza, mojej koleżanki Dr Racheli Kolender oraz znanej izraelskiej artystce, Yael Artsi, w 2006 roku powstał skwer z imponującym pomnikiem ku wiecznej pamięci Żydów z Bochni i okolic.
Niestety ze względu na chwilową niedyspozycję zdrowotną, nie mogłam być obecna na dzisiejszej wzniosłej uroczystości.
Chcę przy okazji podziękować miastu Bochnia, szczególnie Stowarzyszeniu Bochniaków, śp. Prezydentowi, Stanisławowi Kobieli, Panu Stanisławowi Mrozowi oraz całemu personelowi za bieżące zaangażowanie i realizację tego ważnego znaczącego projektu.
Z poważaniem,
Miriam Romm
Stowarzyszenie Bochniaków w Izraelu
Zdjęcia: Stanisław Mróz, Wojciech Salamon
