7 września 2015 r. odbyła się w Bochni niezwykła uroczystość otwarcia Żydowskiej Trasy Pamięci w Bochni. Jest to szlak potwornej zbrodni Holokaustu, popełnionej przez Niemców w latach 1942-1943, czyli celowego mordowania z powodów rasowych, religijnych i etnicznych Żydów z Bochni i innych miejscowości, zgromadzonych w getcie bocheńskim, poprzez zabijanie ich na miejscu w Bochni, wywożenie do obozów zagłady w Bełżcu i KL Auschwitz, a także do obozów pracy w Szebni i Płaszowie.
Uroczystość zorganizowana staraniem burmistrza Bochni, Stowarzyszenia Bochniaków w Izraelu i Stowarzyszenia Bochniaków i Miłośników Ziemi Bocheńskiej rozpoczęła się w „Domu Bochniaków” w obecności ok. 100 zaproszonych gości. Przybyli na nią:
– 15 osobowa delegacja Stowarzyszenia Bochniaków z Izraela pod przewodnictwem prezesa pani prof. dr Rachel Kollender,
– Pani Miriam Romm z Izraela, jedna z fundatorów pomnika Ofiar Holokaustu z Bochni i okolic, autorka książki „Strusie Pióra” opisującej życie w bocheńskim getcie,
– Pan Giora Romm z Izraela generał lotnictwa armii Izreala (Air Force Avi)
– 8 osobowa delegacja z Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Krakowie z prezesem panem Tadeuszem Jakubowiczem.
– pan Jonathan Ornstein dyrektor Centrum Społeczności Żydowskiej w Krakowie
– Rabin Avi Baumol – przedstawiciel Naczelnego Rabina Polski,
– dr Tadeusz Skoczek – dyrektor Muzeum Niepodległości w Warszawie
– Ks. dr Roman Pracki – pastor parafii Ewangelicko-Augsburskiej pw. św. Marcina w Krakowie
– profesorowie Uniwersytetu Jagiellońskiego:
– prof. dr hab. Antoni Cetnarowicz – kierownik Zakładu Historii Nowoczesnej
– prof. dr hab. Andrzej Zięba – kierownik Zakładu Historii Oświaty i kultury
– czteroosobowa delegacja Instytutu Pamięci Narodowej w Krakowie z p. Marcinem Kapustą i p. Ryszardem Kotarbą na czele,
– dr Kamila Follprecht dyrektor Archiwum Narodowego w Krakowie
– delegacja Stowarzyszenia Absolwentów Uniwersytetu Jagiellońskiego:
– red. Ewa Owsiany
– Felicja Wieczorek – sekretarz Stowarzyszenia
– pani Ewa Andrzejewska z Nowego Sącza autorka książek o tematyce żydowskiej.
Licznie przybyli także przedstawiciele urzędów i instytucji z Bochni:
– pan Stefan Kolawiński – burmistrz Bochni,
– ks. Leszek Leszkiewicz proboszcz parafii rzymsko-katolickiej pw. św. Mikołaja w Bochni
– insp. Mariusz Dymura komendant Policji Państwowej w Bochni
– bryg. Krzysztof Kokoszka komendant Straży Pożarnej w Bochni
– Dorota Maliszczak naczelnik Miejskiego Zespołu Edukacji,
– pracownicy Oddziału bocheńskiego Archiwum Narodowego w Krakowie z kierownikiem panią Agnieszką Gicala na czele,
– delegacja Muzeum im. Stanisława Fischera w Bochni:
– pani Janina Kęsek,
– pani dr Iwona Zawidzka, która od pocz. lat 90.XX wieku zajmowała się tematyką Żydów w Bochni,
autorka wielu publikacji naukowych na ten temat.
– pani Anna Kocot – dyrektor Miejskiego Domu Kultury w Bochni
– delegacja z I Liceum Ogólnokształcącego im. Króla Kazimierza Wielkiego w Bochni:
– pani Jolanta Kruk – dyrektor
– pan Jerzy Pączek – wicedyrektor
-pani Paulina Joniak dyrektor Gimnazjum nr 2 w Bochni z grupa młodzieży
Obecni byli także działacze Stowarzyszenia Bochniaków i Miłośników Ziemi Bocheńskiej z prezesem Stanisławem Kobielą, prezesem Oddziału Katowickiego panią Maria Kiełbińską i prezesem Towarzystwa Miłośników Wiśnicza Stanisławem Domańskim, pracownicy Wydziału Promocji UM, pan Marek Maciuszek z UM Bochnia. Wśród zaproszonych była m.in. pani Joanna Potasz, autorka artykułów o tematyce żydowskiej, pan Leon Gawąd wieloletni opiekun cmentarza żydowskiego na Krzęczkowie i pani Klementyna Ilcewicz, która w czasie okupacji pracowała w bocheńskich warsztatach Greiwera.
Uczestników uroczystości powitał w imieniu organizatorów prezes Stanisław Kobiela. Następnie głos zabrał burmistrz Bochni pan Stefan Kolawiński, a następnie Rabin Berek Landau z Tel Awiwu, który okupację hitlerowską przeżył w bocheńskim getcie, jako kilkunastoletni chłopiec. Bogdan Dźwigaj odczytał list od prof. dr Szewacha Weissa, przewodniczącego Knesetu w latach 1992-1996, byłego ambasadora Izraela w Polsce, a pani Rachel Kollender prezes Stowarzyszenia Bochniaków w Izraelu w pięknym przemówieniu mówiła o potrzebie pamięci tamtych wydarzeń i złożyła podziękowanie za przygotowanie Żydowskiej Trasy Pamięci w Bochni i wszystkim za tak liczny udział w tej podniosłej uroczystości.
Następnie prowadzący zapowiedział koncert pieśni synagogalnej w wykonaniu Rabina Synagogi Krakowa i kantora Itzchaka Horovitza z Krakowa i pana Walentyna Dubrowskiego, który akompaniował artyście na pianinie. Itzchak Horovitz znany w świecie z pięknego, silnego głosu i ogromnej wrażliwości artystycznej zaśpiewał pieśni żydowskie ze swojego koncertowego repertuaru, co sala nagrodziła rzęsistymi brawami. W ostatniej części Rabin Benek Landau z Izraela, uratowany jako 16-letni chłopiec z bocheńskiego getta dołączył do pięknego liturgicznego tańca wykonywanego przez Artystę. Ten występ Artysty połączony z rytualnym tańcem nadał niezwykłą i niezapomnianą atmosferę spotkaniu w „Domu Bochniaków” i na długo pozostanie w naszej pamięci.
Następnie S.Kobiela otworzył towarzyszącą uroczystości wystawę „Getto w Bochni” (17 plansz) i wystawę „Żyli wśród nas” (10 plansz) pokazującą okres od czasów króla Kazimierza Wielkiego i życie społeczności żydowskiej w Bochni do września 1939 r. Pierwszą przygotowało Stowarzyszenie Bochniaków i Miłośników Ziemi Bocheńskiej (Stanisław Kobiela, Stanisława Mróz), a drugą Archiwum Narodowe w Krakowie O/Bochnia (Agnieszka Gicala, Zofia Sitko i Dorota Szymczyk). Artystyczną i graficzną koncepcję wystawy przygotował i zrealizował Stanisław Mróz. Dużym walorem wystawy jest identyfikacja zdjęć z czasów zagłady, utrwalonych ponad 70 lat temu na kliszy fotograficznej, z dzisiejszym wyglądem miejsc, dzięki czemu nieznane i nieopisane do tej pory fotografie z Yad Vashem i archiwów polskich można połączyć z ulicami i placami Bochni. Warto podkreślić, że rozpoznania miejsc na dokumentalnych fotografiach dokonali panowie: Andrzej Prus-Bugayski, Stanisław Kobiela, Stanisław Mróz, Adam i Roman Olszewscy, Andrzej Tarajko, a na wystawie zaprezentowano także fotografie współczesne tych miejsc.
Zabrała głos pani dr Kamila Follprecht dyrektor Archiwum Narodowego w Krakowie, która mówiła o potrzebie istnienia archiwów w Polsce, roli jaką pełnią obecnie w dokumentowaniu i utrwalania tradycji, wielu wydarzeń dziejowych, także tych najbardziej tragicznych, czego przykładem jest obecna wystawa w „Domu Bochniaków”. Po tym wystąpieniu prezes Stanisław Kobiela zaprosił obecnych do zwiedzania wystawy oraz na przygotowany staraniem Urzędu miasta Bochni posiłek.
Na zakończenie pierwszej części uroczystości obecni zaśpiewali razem z naszym chórem „Lutnia” pod kierunkiem kol. Stanisława Domańskiego trzy polskie piosenki ludowe wybrane przez panią prof. Rachel Kollender „Jadą dzieci drogą”, „Tu w mieście koło mostu” i „Warszawo ma”. Słowo wprowadzające wygłosiła kol. Ewelina Mroczek, podkreślając zwłaszcza dramaturgię słów o gettcie i umieraniu ze skocznością ludowych piosenek „Jada dzieci drogą”, czy „Stokrotka rosła polna”. W piosence „Warszawo ma” część solową zaśpiewała wzruszająco kol. Maria Korody-Chrzan. Po licznych brawach goście wyruszyli na Żydowską Trasę Pamięci w Bochni. Składa się ona z 15 plansz z tekstami w języku polskim, hebrajskim i angielskim, kodem QR i odwołaniem się do stron internetowych” bochnia.po i bochniacy.pl (na których zaprezentowany zostanie w połowie października br. przewodnik po tej Trasie.
Biegnie ona ulicami: Trudną, Kraszewskiego, Kowalską, Niecałą, Solną Górą, Więźniów Oświęcimia, Kolejową, Galasa, św. Leonarda. Następnie goście autokarem przejechali na cmentarz żydowski na Krzęczkowie, cmentarz przy ul. Orackiej i pod budynek Sądu Rejonowego w Bochni, koło którego znajduje się ostatnia plansza.
Ceremonię odsłonięcia tablic pamięci prowadziła w imieniu organizatorów pani Anna Kawalec z Wydziału Promocji UM Bochni. Każdą tablicę odsłaniano zdejmując błękitną szarfę. Pierwszą odsłonił burmistrz Bochni pan Stefan Kolawiński, następne: Klementyna Ilcewicz, Ilona Aptowicz, Benek Landau, Kamila Follprecht, Rachel Kollender, Miriam Romm, Ryszard Kotarba, Iwona Zawidzka, Andrzej Prus-Bugayski, Leon Gawąd, Marek Maciuszek, Stanisław Kobiela. Po odsłonięciu każdej tablicy tekst w języku polskim odczytała młodzież z bocheńskiego Gimnazjum nr 2 w Bochni, a w języku hebrajskim młodzież z Izraela lub pani prezes Rachel Kollender. Przy pomniku Ofiar Holokaustu z Bochni i okolic głos zabrała pani Miriam Romm, jedna z głównych fundatorów tego pomnika. Pomnik jest dziełem światowej sławy artystki z Izraela Yael Artsi i przedstawia tablice z Dziesięciorgiem Przykazań przełamane i zryte. Te zniszczenia pokazują destrukcję zasad moralnych w strasznych latach Holokaustu.
Po jej wystąpieniu modlili się pod pomnikiem kolejno: pastor ks. dr Roman Pracki, ks. Leszek Leszkiewicz, proboszcz bocheńskiej parafii św. Mikołaja i Rabin Avi Baumol – przedstawiciel Naczelnego Rabina Polski z Warszawy. W końcowej części liturgicznego śpiewu dołączył do niego rabin Benek Landau i w duecie zakończyli śpiewanie kadiszu. Na zakończenie młodzież z bocheńskich szkół i młodzież z Izraela, w imieniu wszystkich obecnych złożyła zapalone znicze pod pomnikiem. Także na cmentarzu żydowskim na Krzęczkowie kadisz odśpiewał Rabin Benek Landau, a młodzież złożyła znicze. Po odsłonięciu piętnastej ostatniej tablicy prezes Stanisław Kobiela zaprosił obecnych do „Domu Bochniaków”, gdzie zakończyła się uroczystość.
Zakończyła się ważna w dziejach miasta Bochni uroczystość otwarcia Żydowskiej Trasy Pamięci. Nas Bochnian zobowiązuje do tego szacunek do ofiar, mordowanych w Bochni, w lesie w Baczkowie i obozach zagłady tylko dlatego, że byli Żydami z powodu obłąkanej polityki Hitlera i jego zbrodniczych sługusów. Po raz pierwszy w Bochni tak liczna grupa uczestników przeszła Żydowskim Szlakiem Pamięci. W powadze i skupieniu dołączali do tej licznej grupy mieszkańcy Bochni. Obecnie Trasa Pamięci jest otwarta dla mieszkańców Bochni i turystów. Każdy może poznać dramat Holokaustu, który rozgrywał się na ulicach Bochni. Zainteresowani mogą nabyć w bocheńskich kioskach lub w „Domu Bochniaków” specjalne wydanie „Wiadomości Bocheńskich”, w którym znajduje się szczegółowy przewodnik po tych miejscach pamięci.
Uroczystość otwarcia Żydowskiej Trasy Pamięci była hołdem dla ofiar, a jednocześnie silnym protestem przeciwko wojnie, totalitaryzmom, ksenofobii i nienawiści.
